Ζήση Ανθή : Εποπτικό υλικό - καρτέλες για τη φωνολογική ευαισθητοποίηση των νηπίων και των παιδιών με μαθησιακές δυσκολίες . Παίζοντας με τις καταλήξεις : ενδεικτικές δραστηριότητες . Επειδή η φωνολογική ενημερότητα ξεκινάει από το νηπιαγωγείο ...
Φωνολογική ενημερότητα στο νηπιαγωγείο
Στο νηπιαγωγείο τα νήπια έχουν τη δυνατότητα να παίξουν πολλά γλωσσικά παιχνίδια , τα οποία συμβάλλουν στην απόκτηση της φωνολογικής ενημερότητας (φ.ε.) . Τα νήπια ακούν προσεκτικά πως ακούγεται μια λέξη . Δεν τους ενδιαφέρει ο τρόπος γραφής , η ορθογραφία της λέξης .
Έτσι , όταν παίζουμε ένα γλωσσικό παιχνίδι με τις καταλήξεις των λέξεων και ζητάμε από αυτά να μας πουν μια λέξη που τελειώνει σε –ώνα , μπορεί να μας πουν χελώνα , γοργόνα , Παγώνα , βελόνα , κορώνα , Μόνα , Φιόνα, Ελασσόνα …
Αν και στο νηπιαγωγείο δεν ενδιαφερόμαστε τόσο για τους ορθογραφικούς κανόνες , ωστόσο τα πολυάριθμα φωνολογικά παιχνίδια που παίζουν τα νήπια ( είτε με τις καταλήξεις , είτε με το αρχικό γραμματάκι – φώνημα , είτε με πολλά άλλα γλωσσικά παιχνίδια ) τους προετοιμάζουν στο να μάθουν να διαβάζουν .
Τα νήπια αντιλαμβάνονται ότι , αν αφαιρέσουμε μια φωνούλα από μια λέξη και προσθέσουμε κάποια άλλη , παράγεται μια καινούρια . Για παράδειγμα , στη λέξη πίτα , αν αφαιρέσουμε το γράμμα π και προσθέσουμε το Ρ ή το σ , θα έχουμε τη λέξη Ρίτα ή σίτα . Αυτή η προφορική άσκηση αρχικά στο νηπιαγωγείο το βοηθά στο να αντιληφθεί καλύτερα το μηχανισμό της γραφής .
Στην αρχή της σχολικής χρονιάς μπορούμε από τα νήπια να ζητήσουμε να βρουν εύκολες λεξούλες , αφαιρώντας μια φωνούλα και προσθέτοντας άλλη . Για παράδειγμα : πόνος – μόνος - τόνος , πένα – Λένα – Ρένα … Στη συνέχεια , προχωρούμε στις πιο δύσκολες λέξεις , όπως τσουλήθρα – κερήθρα – δαχτυλήθρα – κολυμπήθρα ... Σχεδιάζοντας ένα πρόγραμμα φωνολογικής ευαισθητοποίησης των νηπίων ξεκινάμε πάντα από τις εύκολες λέξεις και προχωρούμε στις δυσκολότερες και με γνώμονα τις ανάγκες και τις απαιτήσεις των νηπίων προγραμματίζουμε τα επόμενα βήματά μας .
Τα νήπια μπορούν να βρουν λέξεις που έχουν την ίδια φωνούλα στο τέλος με το όνομά τους . Για τα ονόματα των κοριτσιών αυτό βέβαια είναι ευκολότερο . Παράδειγμα :Ανθούλα - Βούλα – Γιούλα - Κούλα – κουκούλα –Ξανθούλα – Ρούλα –σακούλα – Σούλα – Τούλα – Φούλα – Χαρούλα …
Στα ονόματα των αγοριών όμως δεν είναι εύκολο να βρούμε πάντα λεξούλες που ακούγονται ίδιες στο τέλος . Παράδειγμα : Μάνος – Θάνος –Πάνος – Γιάννος - πελεκάνος – νάνος – χάννος .
Μπορούμε να φτιάξουμε απλά στιχάκια με τα ονόματα των παιδιών και τις λέξεις που ομοιοκαταληκτούν , όπως :
Η Μαρία μάλωσε το Ζαχαρία ,
πού ‘σπασε τη τζαμαρία
κι έφυγε στην Ικαρία
με μια όμορφη κυρία .
Ακόμη , μπορούμε να κάνουμε αστεία στιχάκια με λέξεις που δεν ταιριάζουν μεταξύ τους θεματικά , όπως :
Μια φορά μια δαχτυλήθρα ,
βούτηξε μες στην κερήθρα
κι έπειτα έκανε τσουλήθρα .
Τα ποιηματάκια που δημιουργούν τα νήπια είναι σημαντικό να έχουν ομοιοκαταληξία κι ας είναι αστεία . Αυτό διασκεδάζει τα ίδια και ζητούν να επαναληφθεί η δραστηριότητα ή να διαρκέσει περισσότερο .
Ένα κουνέλι χώθηκε σ' ένα βαρέλι ,
έφαγε κι όλο το μέλι ,
μα καθόλου δεν το μέλει
και ας ήρθε και η Έλλη ,
που κατέβηκε απ' το Σέλι,
μ' ένα παστέλι !
Οι παρακάτω καρτέλες βοηθούν τα νήπια στο να βρουν ζευγαράκια λέξεων με ίδιο τέλος ηχητικά . Με τις καρτέλες αυτές μπορούν να παίξουν τόσο στην παρεούλα , όσο και σε μια γωνιά - κέντρο δραστηριοτήτων των γλωσσικών παιχνιδιών στην τάξη .
σκύλος - μύλος
μαργαρίτα -γρανίτα
κότα - νότα
νερό - φτερό
ένα - πένα
ποδήλατο - αερόστατο
τσιγάρο - κάρο
φλιτζάνι - σιντριβάνι
ποντίκι - φιστίκι
λάμπα - γάμπα
αετός - πυρετός
νάνος - πελεκάνος
ψαλίδι - φίδι
μύδι - κρεμμύδι
πάντα - τσάντα
κεράσι - φαράσι
σούπα - κούπα
κατσαρόλα - μπριζόλα
ζυγαριά - ψησταριά
ποτάμι - σαλάμι
χελώνα - κορώνα
χρώμα - σώμα
σήμα - σχήμα
τρίγωνο - τετράγωνο
παπούτσι - κουκούτσι
δελφίνι - καναρίνι
δέντρο - κέντρο
γλώσσα - κλώσσα
μπύρα - λύρα (του Απόλλωνα )
χαρά - ιλαρά
γόμα - νοσοκόμα
μαρούλι - ζουμπούλι
κρίνος - σπίνος
ειρήνη - σελήνη
μαζί - μαγαζί
λύση - φύση
ουρανός - ωκεανός
κυνηγός - οδηγός
Η νηπιαγωγός μπορεί να τα ενθαρρύνει να χρησιμοποιήσουν αυτές τις καρτέλες στο παιχνίδι τους . Μπορεί , επίσης να παρατηρήσει ποια νήπια δυσκολεύονται ή έχουν διαφορετικό ατομικό ρυθμό και να τα βοηθήσει , παίζοντας μαζί τους και στις ελεύθερες δραστηριότητες (εξατομικευμένη διδασκαλία ) . Η νηπιαγωγός μπορεί να διαβάσει βιβλία , που προάγουν τη φωνολογική ενημερότητα των παιδιών , όπως «η γάτα η κουμπάρα» , «ο Άρης , ο τσαγκάρης» … όπως και ποιήματα με ρίμα και τραγουδάκια ρυθμικά .
Τα νήπια που έχουν τη δυνατότητα να παίξουν πολλά φωνολογικά παιχνίδια , σίγουρα όταν θα φοιτήσουν στο Δημοτικό σχολείο , δε θα πουν ποτέ ότι δε γνωρίζουν κάποια λέξη που να ομοιοκαταληκτεί με το όνομά τους ή κάποια άλλη λεξούλα . Πριν πάνε στο «μεγάλο σχολείο» , όπως λένε τα ίδια , θα γνωρίζουν ήδη ότι ή λέξη αλάτι δημιουργείται από τις φωνούλες : α- λ – α – τ – ι . Αυτό τα βοηθά στην ανάγνωση , κάτι που κατακτάται σε ορισμένα νήπια ήδη από το νηπιαγωγείο .
Δείτε επίσης και τις 70 καρτέλες για τη φωνολογική ευαισθητοποίηση των νηπίων :
